देशपांडे आणि आम्ही - कल भी आज भी आज भी कल भी

 
सगळ्यात आधी देशपांडे काकांना ९० वर्ष सत्कार समारंभाच्या हार्दिक शुभेच्छा. तुमचा आई आणि रंजू बरोबरच फोटो आणि सत्कार समारंभातील तुम्हाला गमलेलं जगण्याचं  यमक आणि गमक ऐकून खूप खूप छान वाटले, इतके की ते शब्दात व्यक्त करणे खूप कठीण आहे. कुछ रिश्ते बदलते, नही है कभी, कल भी आज भी आज भी कल भी.

इन यादों का सफर तो रुके ना कभी..खरंच तुम्हाला निर्भेळपणे अगदी तसेच हसताना बघून पुन्हा आमचीही एकदा जगण्याची इच्छा टवटवीत झाली. मंगेश पाडगावकरांचं गाणं तुमच्या सत्कारात आठवलं  गेलं ह्यातच सगळं आलं, ह्या जन्मावर ह्या जगण्यावर शतदा प्रेम करावे... तुम्ही म्हणालात की अभि तो मै जवान हुन.  मीही उगाचच गणिततज्ञासारखं बेरीज वजाबाकी करत माझ्या वयाच्या तुम्ही अंदाजे दुप्पट आहेत हे समजून उमगुन उगाचच मान खाली घातल्यासारखं केलं . :) तुमच्याकडून खरोखरच खूप शिकण्यासारखे होतं आहे आणि असेल. आणि अगदी तुम्हीच नाही सगळेच आमचे देशपांडे कुटुंबीय. आई म्हणाली तसं - काही नाती खूप जिव्हाळ्याची असतात त्यातलं हे एक. ती नाती रक्ताच्या नात्यांपालकडची असतात आणि आपल्याला माणुसकीच्या फार वेगळ्याच उंचीवर नेऊन ठेवतात.

सगळ्यात गंमतशीर माझी तुमच्याबद्दलची आठवण म्हणजे गाणे. तुम्ही वेळ मिळाला की सतत गाणे म्हणत असायचात. अर्थात तुमचा क्लासिकल चा रियाज घरीच चालू असायचा तंबोरा घेऊन. कळत नकळत मलाही ते सतत डोक्यात असायचे. पण गम्मत म्हणजे तुम्ही वेगवेगळी गाणी impromtu किंवा ऐनवेळी ही रचायचात. माझ्यावरचं गाणं आठवतंय? स्वाती म्हणजे सव्वा हाती आणि मग सव्वा हाती, दीड हाती, पावणेदोन, हाती दोन हाती सव्वादोन हाती अशी एक पावकीच तुम्ही माझ्या नावाने बनवून, चालही स्वतःची लावून ती मग म्हणायचात देखील. मी लहान होते तेंव्हा, चौथीत असेन तेंव्हा पासून माझा देशपांडे कुटुंबात जो काही शिरकाव झाला तो कायमचा मनावर कोरला केला, नात्यांची, वेगवेगळ्या संवांदांची, एकमेकांकडून काहीतरी शिकण्याची आणि परस्परांवर निर्व्याज प्रेम विश्वास ठेवण्याची एक परंपरांची घेऊन. हे सगळे अलिखित करारातून हं  ? :)

तुम्ही जसं BEST मधल्या नोकरी, शिवाय तुमची संगीत नाटकं किंवा वैचारिक नाटकांमध्ये कामं, योगा आणि चालणे इत्यादी रुटीन छान पार पडायचात तशाच आमच्या देशपांडे काकू सुद्धा त्यांची कामे स्वयंपाक, मुलींचे रुटीन हे सगळे अतिशय हसतमुखाने आणि सचोटीने पार पडायच्या. मीही त्यातलीच, तुमची चौथी मुलगी च म्हणा ना. :) त्या काळातले माझे देशपांडे डेकेअर :) त्यात देशपांडे काकुंनी केलेले सगळेच पदार्थ मीही  अतिशय खादाड असल्यासारखे मनापासून भरपूर खाल्ले आहेत, सगळ्यात लक्षात राहणारे म्हणजे दुपारचे स्नॅक्स चे वेगवेगळे पदार्थ आणि त्यांनी केलेली अंबाडी ची भाजी ज्याला कसलीच तोड नाहीये. त्या माझ्या आईच्या पाककलेमधल्या गुरु उगाचच नव्हत्या? मला दोन्ही सुग्रणींकडून उत्तमोत्तम खायला मिळाले हे माझे treasure, शिवाय बाबाही माझे अधून मधून सुग्रण असल्यामुले एन्ट्री मारत असत तो गोष्ट वेगळी. :)

एक वेगळाच छंद होता त्या दिवसात आईने एखादा पदार्थ जो छान झाला आहे, तो तुमच्याकडे आजून द्यायचा चव म्हणून आणि मग तुम्हीही एखादा पदार्थ आमच्याकडे आणून द्यायचात . अशी चवीची देवाणघेवाण करण्यात न जाणो किती वर्ष गेल्येत.

सांगा कसे जगायचे, कण्हत कण्हत की गाणे म्हणत? तुमची काही नाट्य संगीत नाटकांतील गाणी सुद्धा मी ऐकली आहेत. त्यावेळी गम्मत वाटायची. तुमचा डे जॉब हा BEST चा असायचा आणि शिवाय तुम्ही श्रीराम लागूनसारख्या हस्तींबरोबर देखील नाटकेही केलेली आहेत. आम्हालाही हमखास पास मिळायचा किंवा खबर असायची. मग आलोच ते नाटक बघायला. तुमचे उद्धस्थ धर्मशाळा नावाचे नाटक मला अजूनही आठवते. विषय तितकासा कळला नसला तरी देखील तुम्ही रंगमंचावर उभे आहेत आणि नाटकातला एक अंक चालू आहे हे मला एकदम आठवत आहे. तुम्ही नक्कीच ते जग जगला असाल एका वेगळ्याच ढंगाने.

अजून एक म्हणजे आपली नाटकांविषयीची चर्चा. तुमच्याबरो मी एक दोन नंतर कधी नाटके बघितली देखील आहेत, आणि मग त्यानंतर होणारी चर्चा विचार विमर्श. :) किंवा मी एखाद लेख लिहिला तरी त्यावरही आपण अख्खी फॅमिली च्या फॅमिली गप्पा मारत असू. किंवा खरा तर टॉपिक कुठलाही असो, चर्चेसाठी आपण सारखेच सरसावून आपले  मुद्दे  मांडून debates करत असू. निष्पन्न काही होवो वा न होवो  :)

आपली अशीच रंगलेली चर्चा म्हणजे योगासने. तुम्हाला मी लहानपणापासून योगा way ऑफ living करताना बघितले आहे. दिवसातील एक ठराविक वेळ तुम्ही योगासनांसाठीच द्यायचातच. त्यामुळे माझे योग विषयक प्रश्नांची उत्तरे तुम्ही आनंदाने द्यायचाय. शवासन कसे करायचे हा प्रश्न मी विचारल्यावर तुम्हे अतिशय systematically मला स्टेप्स समजावून सांगून एकदम सोप्पे करून सांगितलेत. आता देशपांडे काकू नी सुद्धा स्वतः पुढाकार घेऊन आईला सांगून मला योगा क्लास ला लावायला प्रोत्साहन दिले.

आता तुम्हाला अजून एक आठवून हसू येईल कि काही गहाण गोष्टींची सविस्तर चर्चा करायला तुम्ही स्वतः आमच्या घरी येत असत. तो विषय म्हणजे हरी जो आपल्याकडे काम करायचा त्याने उधार मागितलेले पैसे. अतिशय इंटेन्सिटी ने हे सगळी चर्चा चालत असे नंतर यथावकाश मलाही कळले हरी असो व हरिणी, आपल्याकडे काम करणारे हेल्पर्स हा हाय इंटेन्सिटी विषय कसा होऊ शकतो. :)

आपण एक सोनाली कुलकर्णी चे चाहूल हे नाटकही बघितले होते तेंव्हा. वेगळाच विषय.

देशपांडे कुटुंबीय आणि सगळेच आवडते, माझा सहवास रंजूबरोबर सगळ्यात जास्त कारण ती सगळ्यात धाकटी मुलगी उजू सुनीती बरोबरही मजा यायची. रंजू मला मेमरी ची आणि इतर पत्त्यांच्या वेगवेगळ्या जादू शिकवायची आणि त्यात तासन तास जायचे. कित्येकदा चौथीच्या scholarship च्या अभ्यासातही ते मला खूप मदत करत असे. गम्मत म्हणजे तुमचा सर्वांचा माझयावर इतका विश्वास होता की,  आईला आणि मला scholarship चा result बघायला जायला तुम्ही बाल्कनी तुन सांगितले होते, आम्ही रोड वर. नक्की मला मिळाली असणार scholarship ,
अशा खाणाखुणा करत. आणि खरोखरच माझे नाव होते, खूपच मस्त वाटलं होता तेंव्हा.

त्यानंतर मग अशीच खेळ अभ्यास ह्यात वर्षे गेली. especially १० वी आणि बारावीच्या माझ्या अभ्यासात शांततेची अत्यंतिक गरज होती. तुमची बाल्कनी हा माझा आवडता प्रांत होता कारण तिथेच मला खरी शांतता मिळत असे आमच्या मजल्यावरच्या गोंगाट, आवाज बघता. तीही तुम्ही मला एकदम मोठ्या welcoming मनाने दिलीत आणि तासंतास तिथेच टाका तंबू हे माझे तेंव्हाचे ब्रीदवाक्य झाले होते. एका घरातून आपल्याच दुसऱ्या घरात. पण तुम्ही कधीही मला जाणवू दिले नाहीत कि आपण फार काहीतरी करतोय. ह्या सगळ्याबद्दल मी तुमची ऋणी आहे.

सस्मित ही म्युसिक शिकवणे आणि परफॉर्मन्स अपडेट्स च्या माध्यमातून आशिष आणि किमया गौरी ह्यांच्याशी touch मध्ये असतो.

देशपांडे, आता काळ खूप बदललाय का ? वाटते कधीतरी.  आमच्या पिढीतल्या, असलेल्या वयापेक्षा कितीतरी पटीने असल्यासारखे वागणाऱ्या आणि मनाने खंगलेल्यांना तुमच्या व्यक्तिमत्वाची ओळख करून देण्याचा हा छोटासा प्रयन्त. कोरोना सारख्या मोठ्या standstill काळातून आपण बाहेर आलो आहोत आणि नवीन आदर्श- रोल मॉडेल्स शोधत आहोत. त्यात तुमचा आणि तुमच्याबरोबर सत्कार झालेल्या सगळ्यांचाच सिंहाचा वाट आहे आणि समाजचे हे देणे आहे. एका चांगल्या समाज निर्माण करण्याकडे कूच करत. ikigai हे जॅपनीज पुस्तक खूप प्रसिद्ध झाले. It is defined as "a motivating force; something or someone that gives a person a sense of purpose or a reason for living". तुम्ही आपले इंडियन ikigai! :)

पुन्हा एकदा सर्व देशपांडे कुटुंबियांचे अभिनंदन. कुछ रिश्ते बदलते नही है कभी. हे मलाच नाही तर सगळ्या रुद्रांनाही सेम वाटत आहे ह्याची मला खात्री आहे.

तुमची
सव्वा हाती

चीज पास्ता पेरी-पेरी

तसे मला चीज नाचों पास्ता पेरी-पेरी  ह्या गोष्टींबद्दल काहीच वावगे नाहीये. पण 'बी अ रोमन व्हेन इन रोम' ह्या मताची मी थोडी फार आहे आणि त्या आपल्या करीना कपूर च्या डाएटिशिअन, ऋजुता दिवेकर ने म्हंटल्या प्रमाणे लोकल फूड ला प्राधान्य देण्याबद्दल माझाही थोडा कल असतो.

पण आजकल बच्चो और सबको को सिर्फ बर्गर और पास्ता ही पसंद है मग तो मैद्याचा आणि घट्टमुट्ट झालेल्या पेंनी पास्त्याच्या का होईना. मग तो पिंक (म्हणजे गर्ली श ?)  असो किंवा ब्लू पास्ता असो (असं काही ऐकलं तरी नाहीये पण उगाचच काही तरी गर्ल्स बोइज ;)) . आता त्यातही खूप प्रकार आहेत. फिफ्टी शेड्स ऑफ पास्ता यू सी? ;) मग त्यात मी जर्मनी त बघितलेल्या अगणित चीज च्या भेरायटी एकदम आठवतात आणि मन माझे भरून येते, आणि तिकडच्या हवामानासाठी एवढे चीज नक्कीच ठीक आहे.

आता ह्या १००० शेडस मधून शॉर्ट लिस्टेड ५०शेड्स निवडायच्या आणि मग त्यातून फायनल पास्ता चे कॉम्बिनेशन अचूक पणे निवडायचे ह्याला खरोखरच कलिनरी स्किल लागते. जे माझ्यात नाहीये. ह्या सगळ्यात असलेला चॉईस ओव्हरलोड तर विचारायलाच नको. ग्रे आणि पिंक ह्यात कलर वाईस फारसा फरक कुठे आहे? इट इस ओरिजिनली अ 'derived color' आफ्टर ऑल.

अशा सगळ्या बॅकग्राऊंड व्हेरीफिकेशन प्रोसेस नंतर मी जेंव्हा पास्ता चीज रेस्टॉरंट मध्ये जाते तेंव्हा मी किती गोंधळलेली असेन ह्याचा विचारच न केलेला बरा. लहान छोटी मुले ही पण सराईतपणे ऑर्डर्स देतात आपल्याला हवी ती पिंक शेड चूज करतात आणि त्या चॉईस ला योग्य ते मार्गदर्शन करणारी आजूबाजूची मोठेकंपनी मला अतिशय impressive वाटते. तब्बल अर्धा तास मग निर्णय घेण्यामध्ये छान निघून जातो. आजूबाजूला तोपर्यंत गर्दी वाढलेली असते आणि अचानक सीझलर्स चा झरझरीत आवाज यायला लागतो. मग आपण एवढा व्यवस्थित वेळ घेऊन ठरवलेल्या पास्ता च्या घड्यावर - पालथ्या घड्यावर पाणी पडते. अचानक सीझझलर्स चा मोह होतो आणि वाटते के सीझझलर्स मध्ये कदाचित जास्त मजा आहे. (इस इट लोकल फूड बाय द वे ?)

तसे बघायला गेलो तर सीझलर्स आणि पास्ता ह्यात मला सीझलर्स च जास्त प्यारे आहेत, पूछो क्यों? कारण पास्ता मध्ये भाज्या ऑपशनल असतात आणि सीझलर्स उसळणाऱ्या लाटांसारखे का होईना पण त्यात भाज्या तरी असतात. भरपूर तापलेला तवा आणि त्यात अतिशय सुंदर रित्या मांडलेले सीझलर्स.  मग मी आधीच सीझलर्स ना माझी मान्यता  देऊन टाकते.  एक बर्फी मधले गाणे ही आठवते. "इतनी सी भाजी, इतनी सी खुशी, इतना सा तुकडा भात का".

तो पर्यन्त अजून एक वैचारिक संकट आलेले असले ते म्हणजे पेरी-पेरी वाले फ़्राईस घ्यायचे का साधे. किंवा से कोला फ्लेवर चे फ़्राईस का चीज फ्लेवर चे फ़्राईस. आजकाल कुठंतीही गोष्ट ह्या त्यात अनोखा चीज फ्लेवर येतोच विथ ऑपशन्स सच ऍज पेरी-पेरी, चुई मुई etc. :) आता आपली पाव भाजी च घ्या ना. पाव भाजी विथ चीज, आणि मग डोसा विथ चीज, नाचों विथ चीज , शिवाय फ्राईड राईस विथ चीज. वगैरे वगैरे. तोपर्यंत आपला पेरी-पेरी चा प्रश्न सुटलेला असतो. तोपर्यंत मी ही गुगल किंवा डकडक गो सर्च करून पेरी-पेरी म्हणजे काय ह्याची माहिती मिळवून ठेवलेली असते. तर युरेका. "PERi-PERi, also known as the African Bird’s Eye Chilli". हे उमगते आणि मग थोडीशी कोडी सुटायला लागतात. थोडक्यात सारांश असा की पेरी-पेरी हे आपल्या लाल तिखटाचे आफ्रिकन व्हरजन.

मध्यंतरी एका मैत्रिणी गेले तर मी तिथे पोचेपोचेपर्यंत मॅकडोनल्ड चा बर्गर आणि पेरि-पेरीं फ़्राईस माझ्याही आधी येऊन पोचत होते हुश्श्य करत. तेही झोमॅटो वरून. असेच पेरिफेरल आनंद घेत घेत मी देखील 'ऑड वन आऊट' न दर्शवत पेरी-पेरी गट्टम करते.

तर कॉमिन्ग बॅक टू पिंक पास्ता इटिंग. आता असं आहे की जितका वेळ आपण पास्ता रदळत ठेऊ तितका  वेळ तो अजूनच निगरगट्ट होत जातो. तोपर्यंत पास्ता मधला इंटरेस्ट संपत संपत आजूबाजूच्या सीझलिंग गोष्टींमध्ये इंटरेस्ट निर्माण व्हायला लागलेला असतो. पण तरीही लगे राहो मुन्ना भाई म्हणत म्हणत पास्ता एकदाचा संपतो.

तोपर्यंत मग वेळ येते ती अर्ध्या उपाशी पोट्या डेसर्ट ची.  सीझलिंग ब्राउनी हा त्यातलाच एक प्रकार. ह्याच्यातही तो सीझलिंग तवा री-यूज केला जात असणार. खूप जणांना सीझलिंग ब्राउनी च प्यारी असल्याचे  माझ्या लक्षात आले असल्यामुळे मी गप्प बसते. मीही काही त्या सीझलिंग ब्राउनी च्या विरोधात थोडीच आहे? मग 'खोदा पहाड निकाल चूहा' म्हणी सारखी ती सिझलिंग ब्राउनी येते सळसळत. खूप मोठा आवाज, वाफ आणि मग वाफेला बाजूला सारून बघतो तर काय? त्यात एक सुंदरशी छोटीशी ब्राउनी असते. मग त्यावर गरम गरम ज्वालामुखीसारखा पसरत जाणारा चॉकोलेट सॉस. तोपर्यंत वातावरण तंग झालेले असते. शिवाय आपले ब्रीदवाक्य आहेच, शेरिंग इस केरींग.

आता हे ४ बाय ३ इंचेस ची ब्राउनी कशी काय बुआ खूप जणांमध्ये शेअर करून केरींग दाखवणार? मग असं म्हणत काही सुज्ञ जण ह्यावर पुन्हा एकदा सेम तोडगा काढतात. तो म्हणजे preemptive ऑर्डर्स. सुमारे प्रयेकाला एक तरी सीझलिंग ब्राउनी त्यामुळे मिळूनच जाते. म्हणजे एखादा चमचा वगैरे. एवढे कमी गोड़ मला चालत नसल्यामुळे मी घेतच नाही :) खाईन तर तुपाशी नाही तर ..:) अरे आधीच उपाशी मग शिवाय एवढे करूनही आपण उपाशीच? ये न्याय नही अन्याय है. असे आपली हिंदी पिक्चर मधील राखी म्हणेल.

आता पर्यंत राहिलेल्या प्लेटांमधील 'नाचों विथ चीज' ला बाय बाय करून मी काढता पाय घेते.

ऐसे कैसे ये 'ऊस का ढाबा' ?

उत्तरांचल ट्रिप मध्ये नुकतेच 'ऊस दा  ढाबा' नावाच्या एका नवीनच चालू झालेल्या रेस्टॉरंट मध्ये जाण्याचा महायोग आला. डेहराडून च्या वाटेतच लागणारे एक रेस्टॉरंट एकदम भरपूर जागा असलेले आणि उगाचच गजबजलेले दिसले. वाटले, नक्कीच इथे छान पैकी उत्तर भारतीय जेवण उर्फ पंजाबी स्टाईल जेवण मिळेल. असाही प्रश्न डोक्यात आला की अशा आगळ्यावेगळ्या नावाचा अर्थ काय?? ऊस तर कुठे दिसत नाहीये.

 गेल्या गेल्या दिसला तो मस्तपैकी उंच काचांच्यामधून दिसणारा बाहेरचा व्ह्यू. वाटलं आता इथेच टाका तंबू! पण तेवढ्यात वेगळेच चित्र दिसले ते आपल्याकडे पाठ फिरवून बसलेल्या खुर्च्या. रिकाम्या. म्हणजे येणाऱ्या माणसांनी खिडकीकडे एकटेच त्या पाठमोऱ्या खुर्चीत बसून काचेतून बाहेरचा देखावा बघायचा. कोण्णी कोंणाशी बोलायचे आणि कोण्णी कोंणाकडे बघायचे नाही! उजवीकडे एक मोठा काउंटर आणि तिथे खूप जण गडबडीत आणि अविरत काम करताना दिसतायत.

हे सगळं शिरल्याशिरल्या पहिल्याच १-२ मिनिटात कळल्यानंतर आम्ही एक समोरचेच टेबल पटकावले. बिना व्ह्यू वाले. मग नवीनच दुसरा एक व्ह्यू समोर आला. ममोरच्या त्या काउंटर मधील लोकांमध्ये एक नुकतच 'बिझनेस' चालू केलेला आणि त्यात सपशेल गडबडलेला एक मनुष्य अस्वस्थपणे येरझाऱ्या घालताना दिसला. तो ह्या टायटॅनिक चा कॅप्टन. किंवा नुकत्याच लाँच केलेल्या आय पी एल टीम चा कर्णधार. सगळ्यात नीट नेटका तोच होता आणि आपल्या टीम मधील प्रत्येकडे जातीने दाखल देत असावा असेही वाटले.

आता आपण 'उस का ढाबा' च्या कट्ट्यावरती त्या कॅप्टन च्या क्रिकेट टीम कडे वळूया. जवळजवळ १३-१५ जणांची ही टीम सुद्धा त्या ढाब्या भर, कॅप्टन सारखीच सैरावैरा फिरत होती.  हे सगळे काय करत होते ह्याचे कुतूहल मी अजून वाढवत नाही.

कारण आम्ही आमचे टेबल पटकावताच एक उंचपुरा टीम मेंबर अचानक काहीही न विचारता ठण्णकन एक थंडगार बिसलरी ची बाटली ठेऊन देत एखाद्या चुकलेल्या चेंडू सारखा दुसरीकडे लगबगीने निघून गेला.  मग आमच्याकडे आलाच कशाला आणि काहीही ग्रीट वगैरे न  करता, हसता बिसता, आम्हाला नको असलेली पेड बिसलेरी ची बाटली थोपवत गेलाच कशाला. आलेल्या गिर्हाइकांना ग्रीट करणं , काय हवं आहे विचारणे (पाणी बिसलेरी, का साधा aqua-guard का , का साधा इच?:)) , मेनू कार्ड देणे हे प्राथमिक मॅनर्स ही नसावेत. असो.

आम्ही ही त्याला हाल्या हो करून बोलावले. मग तो एक भले मोठे (इथे नॉर्थ मध्ये सगळेच मोठे मोठे असते ) मेन्यू कार्ड ठण्णदिशी ठेवून गेला. तेही पुठ्याचे होते आणि कॉम्प्लिकेटेड होते. मला कोणतेही मेन्यू कार्ड कॉम्प्लिकेटेड च वाटते ही गोष्टी वेगळी. पण ऊस दा ढाबा चे तर अजूनच किचकट. कारण त्याची multiple versions वेगवेगळ्या टेबलांवरती होती. एक दोन जास्तीचे प्रश्न विचारल्यावर तो मग अजून गोंधळून मग त्याने finally एक त्यातल्या त्यात सगळ्यात बिनचूक version आणून आम्हाला दिले. लेटेष्ट :)

आम्हाला ही घाई असल्याने पटकन ऑर्डर केले आणि मग त्याने ते यथावकाश आणून दिले. थंड गार वगैरे. काही गोष्टी तर चक्क फ्रिज मधल्या डायरेक्ट ठेऊन दिल्या होत्या पानात.

मग इकडे काउंटर वर ipl टीम ची लगबग चालूच होती. आजूबाजूला त्यामानाने customers अजूनही दिसत नव्हते.  तरीदेखील बिलिंग काउंटर वरती उगाचच गदारोळ माजलेला. अधूनच मध्ये काही लागलं तर विचारावं म्हंटलं तरी तो ओरिजिनल वेटर त्या खिडक्यांच्या बाहेर बघत काहीतरी acting busy. मेनू कार्ड हातात. कदाचित अजून एक version काढत असावा. एक पुठयाचे एक कागदाचे एक चायनीज चे, एक उपरवाले के नाम से, ऊस का धाब्याचे. फुल्ल अँड फायनल version.

आम्हीही आटोपते घेतले. बिलिंग काउंटर वरच्या एका माणसाला तरी म्हंटलं फीडबॅक देऊया. आजकाल फीडबॅक चे फार असते. कस्टमर म्हणून कधीतरी फीडबॅक द्यायची सुरसुरी येतेच. especially अशा ठिकाणी. जिथे आता ह्यापुढे सगळेच ऊस के नाम. उर्फ उपरवाले के नाम. :)

परत कधीही इथे येणार नाही असे उगाचच मनाशी ठरवत मी बाहेर पडले.

दही नावाचे कल्चर

चांगले दही लावता येणे ही एक अतिशय दुर्मिळ कला आहे. म्हणजे पाककला. असे मला वाटते. पूर्वीपासून माझा पहिला प्रश्न होता तो म्हणजे दही लावायला लागणाऱ्या दह्याला विरजण का म्हणतात? दोन्ही सारखेच, मग विरजणा चे दही लावून त्याचे दही लागते हा वाक्प्रचारच मला चुकीचा वाटायचा. आणि गम्मत म्हणजे आजूबाजूचे सगळेच ह्या दुर्मिळ कलेत पारंगत असलेले लोक त्याला विरजण च म्हणायचे, त्यामुळे मी अजूनच कोड्यात पडायचे. आणि अशा शाब्दिक कोड्यांमध्ये मला उगाच रमून जायला आवडत असल्याने प्रत्यक्षात दही लावण्याची प्रक्रिया मी चालू करायला खूप वेळ लागला. 

अटलांटा मध्ये राहताना एक कॉम्प्लेक्स मधली मैत्रीण म्हणाली, "मी भारतातून कल्चर घेऊन आले आहे", तेंव्हा मी सपशेल कोड्यात पडले. भारतीय संस्कृती म्हणजेच कल्चर, जगप्रसिद्ध आहे हे खरे पण कल्चर केबिन बॅग मध्ये घालून इकडे तिकडे असे नेलेही जाऊ शकते हे मला माहीतच नव्हते. मग पुन्हा एकदा विरजण हा विषय माझ्यासमोर आला. तिने मला समजावून सांगितले की कल्चर पासून कर्ड्स बनवतात आणि तेच ते आपले विरजण ह्याचा मला साक्षात्कार झाला. मग मला हळूहळू कळले की दही लावणे ह्या कलेवर मनापासून प्रेम करणारे जण कोणत्याही कोलांट्याउड्या मारून घरी दही लावण्याची बाजी मारू शकतात. हे ही बाजीप्रभू च, नाही का? हळूहळू मलाही दही लावण्याच्या प्रक्रियेमध्ये खूपच इंटरेस्ट निर्माण झाला आणि मग ठरवले की कितीही अडचणी येवोत. मी उत्तम दही लावणारच. 

आणि अजूनही ती कला मी अवगत करण्याचा प्रयंत्न करत आहे. बऱ्याच तांत्रिक गोष्टी आता मला माहित झाल्या आहेत ह्यातल्या आणि ही  नुसतीच कला नाही तर विज्ञानही आहे हे मला नक्कीच जाणवते. आणि त्याही पलीकडे जाऊन सांगायचे तर त्यात प्रचंड मॅनेजमेंट ही आहे. आता हेच बघा ना, ह्या प्रक्रियेला पहिले लागते ते म्हणजे विरजण. म्हणजे SIPOC च्या भाषेत बोलायचे तर इनपुट. मग हे इनपुट देणार कोण? आताच्या काळात कोण विरजण देणार? कारण कोण दही घरी लावतो ह्यावरून त्याचा supply किती कमी आहे ते लक्षात येते. आता हा मग तुम्ही म्हणाल की  एकदा विरजण घरी आणले की मग हाय काय आणि न्हाय काय? सोप्पे.  पण नाही. आपला ओव्हर  प्रमाणात असलेला आत्मविश्वास आड येऊ शकतो. जर का काही कारणाने दही नीट लागले नाही  तर तुमच्याकडे बॅकअप काय? सो, पहिल्यांदा जेवढे कल्चर आहे त्याच्या अर्धेच वापरा आणि स्टॉक घेताना जास्त घ्या :) 

मग आपण वळूया दुधाकडे, दही लावताना तीन इनपुट्स लागतात. विरजण दूध आणि लक्ष :) त्यातले दुसरे इनपुट म्हणजे दूध आणि दुधाचे तापमान हे हवामानाप्रमाणे बदलत जाते तरीही जास्त करून जास्त तापमान दही चांगले लागायला अनुकूल ठरते.मग ती तयारी झाल्यावर आपण येतो ते SIPOC मधल्या P कडे म्हणजे process कडे. विरजण गरम दुधामध्ये घातले की ते सतत हलवत राहावे लागते. जितके जास्त म्हणजे तब्बल १५ ते २० वेळा ढवळून घेतले की  मग ते सर्व मिश्रण एकरूप होते. मग तुम्ही त्याच्याकडे न फिरकायला मोकळे, काही तास तरी. :)

आता प्रश्न आहे किती तास. आता पुन्हा हे एक system variable आहे. कारण तेही बाहेरचे तापमान आणि अशा काही आपल्या कंट्रोल च्या बाहेरच्या गोष्टींवर अवलंबून असते. तरीदेखील साधारणपणे ६ ते ८ तासांमध्ये चांगले दही लागायला (माझी) हरकत नाही :) पण माझ्या हरकतीला कोण विचारताय? अधून मधून टेहळणी करायला लावलेल्या दह्याकडे येताच राहावे लागते कारण मग च कळते की ते व्हायला अजून अंदाजे किती वेळ लागेल किंवा आंबट झाले असेल तर व्हेदर इट इस टू लेट. असो. आणि हो, हे सगळे करताना लावलेले दही लागले आहे का नाही ते बघायला गदागदा बाउल हलवू नये त्यातून निष्पन्न कित्येकदा काहीच होत नाही पण अर्धे मुर्धे दही वायाच जाते. आता अर्धे मुर्धे वरून आठवले की एक अधमुरे दही म्हणूही एक प्रकार आहे. ज्यांना ज्यांना दही अधमुरे म्हणजे अर्धे मुर्धे लावलेले आवडते त्यांनी ती process लवकरच आटोपती घ्यावी आणि मग ते अधमुरे दही तयार. अर्थात मी ह्या वाटेल कधीच गेले नाहीये. तर असो, आता एक गम्मत आहे ह्या सगळ्यात ती  म्हणजे काळ काम वेग. 

दही नक्की लावायचे कधी? दिवसातल्या कोणत्या वेळी? दिवसा? मग ते तुम्ही दही चांगले लागण्याच्या वेळी फ्रिजमध्ये ठेऊ शकाल का हे गणित महत्वाचे. आणि जर रात्री लावले तर ते तुम्ही सकाळी ते फ्रिज मध्ये ठेवणार कधी हेही महत्वाचे? मग सगळा फोकस सकाळी उठता कधी ह्यावर येऊन दह्याचे गाडे ठप्प होऊ शकते. कारण कितीही तुम्हाला बेरजा वजाबाक्या जमल्या वेळेच्या, तरीही झोपला तो संपला. सध्या तरी कोरोना मध्ये जास्त करून लोक घरातच असल्याने सकाळी दही लावण्यासारखा सोप्पा मार्ग नाही, मग ६ त ८ तासात सगळी प्रोसेस नीट, मग अगदी झोपेत सुद्धा, तुम्ही पार पडू शकता. 

पण आता जाता जाता काही चुका. आणि त्यांचे प्रामाणिक कॉन्फेशन. हा लेख वाचून असे वाटले असेल की मी खूपच पारंगत आहे ह्या विषयात तरी तसे नाहीये. नुकतेच मी दही आणि भाजी चे बाउल्स, दिसायला सारखेच असल्याने भाजी microwave ला लावायच्या ऐवजी दहीच लावले. :)  आणि मग रेस्ट इस हिस्टरी. अतिशय भयभीत होऊन मी ते दही उर्फ विरजण microwave मधून बाहेर काढले. बाहेरून- ऑल लुकड वेल. तेच दही मग मी पुन्हा फ्रिज मध्ये ठेऊन पुन्हा एकदा त्याचे नवीन दही लावले. आणि ते कसे लागले? any guess ? 

मस्त लागले एकदम. :) सो तुम्हीही बिनधास्त पणे हा उपक्रम हातात घ्या आणि हो. DevOps आणि Continuous Improvement लक्षात ठेवा..:)

आणि नुकत्याच केलेल्या online research नुसार, कल्चर उर्फ विरजण ही अमेझॉन अशा प्लॅटफॉर्म्स विकायला available आहे, तेही एक अतिशय देखण्या पॅकेजिंग मध्ये. So there is a huge market for it . एक विचार आला. आपल्यातला प्रत्तेक जण जर दही घरी लावायला लागलो अथवा शिकलो तर पुन्हा एकदा आपण एकमेकांकडून आपण विरजण द्यायला आणि घ्यायला लागू.... 

आवाज कोणाचा?

टीव्ही चा आवाज बारीक करता का जरा? हा प्रश्न मी लहानपणीआमच्या मजल्यावरच्या कित्येकांना कित्येकदा विचारला असेल त्याचा सुमार नाही. राजमाह बिल्डिंग  मजल्यावरच्या बारा घरांपैकी कित्येक घरांमध्ये त्यांचा टीव्हीचा आवाज मनाला येईल तितक्या उच्च प्रतीचा ठेवला जात असे. मग त्यात चढाओढ. भला इसका आवाज मेरे आवाज से ज्यादा कैसा?    

तरी एक बरं तेंव्हा चॅनेल्स दोनच होती. एक डीडी १ आणि २. पण तरीही हर तऱ्हेचे आवाज आजुबाजूनी येत असत. आओ मारी साथे , संता कुकडी, मग छायागीत, मग अजूनच काहीतरी, ह्यांची भेळ होऊन मग एक वेगळाच integrated आवाज ऐकू येत असे. त्यात मग खरा कोणी आवाज जास्त ठेवलाय त्याचा शोध घेत घेत मी शेरलॉक होम्स सारखी डिटेक्टिव्ह गिरी करत त्या घरात पोचायचे. अर्थात दारे उघडीच हे सांगायला नको. मग मी ऍक्शन सकट  टीव्ही चा आवाज कसा अँटी क्लॉक वाईज फिरवून तो कमी करता येईल त्याचे प्रात्यक्षिक द्यायचे. मग काही जण सहकार्य करणारे तर काही असहकार पुकारणारे. ह्यातच मग मार्ग काढत काढत मी मग ओव्हरऑल आवाज कमी झाला आहे ना, हे बघत पुन्हा घरी येऊन आपल्या जागी काहीतरी वाचायला बसत असे. 

मग तेवढ्यात नवीनच आवाज. तो म्हणजे ५ व्या मजल्यावरची integrated भांडणे आणि त्याचा आवाज. आता हे निस्तरायला मात्र मी जात नसे. बाबा किंवा कधी आई, तर कधी इतर कोणी  मग दार उघडेच असलेल्या ज्या घरातून सर्वात जास्त भांडणांचा आवाज येत असे, तिकडे शेरलॉक होम्स गिरी करत जात असत आणि जातीने दखल घेत भांडणे निस्तरत असत. 

ह्या सगळ्यातून थोडीशी सुटका करत शांतता झालीच, तर मग तेवढ्यात निर्माण झालेल्या शांततेत अजून एक आवाज येत असे. ती म्हणजे अहोरात्र वाहात राहणाऱ्या लेडी जमशेदजी रोड चा आवाज. हा मात्र कमालीच्या बाहेरचा आणि कधीकधी अस्वस्थ करणारा आवाज असे. मुश्किलीने मिळालेल्या शांततेतूनही अशांतता दर्शवणारा हा आवाज मी कधी विसरणार नाही. हा आवाज कोण बारीक करणार? तरी पाचव्या मजल्यावर आवाजाची तीव्रता नक्कीच कमी असे. परंतु फक्त किर्र रात्रीचे काही तास वगळता हा आवाज सिंगल डेकर , डबल डेकर, फेरीवाले, टॅक्सीवाले, रात्रपाळी करणारे, दिवसाची सुरुवात होता होता सूर्याबरोबरच लोकल ट्रेन पकडायला निघालेले, कधी कर्ण कर्कशः ब्रेक मारणारे, कधी लांबवरच्या मिल्स मधून आमच्यापर्यंत पोचणारे, कधी दुकानाचे शटर उघडल्याचे , कधी दुकानांचे शटर बंद केल्याचे, कधी लहान मुलांचे रडतानाचे, तरी कधी कोणीतरी धावत जातानाचे, कधी थकलेल्या पावलांचे तरी कधी उगाच लगीनघाई लागल्यासारखे हॉर्न चे. कधी दोन सिग्नल्स मधील अंतर कमीत कमी वेळात कापणाऱ्या वाहनांचे. कसलीतरी घाई. कुठेतरी पोचायची. कुठूनतरी निघायची. कधी बीएमसी ची गाडी आली गाडी करत बोंबलत जाणाऱ्या माणसांचे आणि मग भीतीने भाजीवाल्यांच्या धावपळीचे. कितीतरी आवाज. नॉइज. 

आणि मग त्यातूनच शांतता शोधणारा माणूस. बाल्कनी कम किचन काम बाथरूम अशा एका कोपऱ्यातून लांब कुठेतरी बघत राहणारे माझे बाबा. शांतता शोधात. एक कलाकार. 

सगळेच आवाज आपण शांत करायला सांगू शकत नाही. एक पूर्वी वाचले होते. दोन तेवढ्याच ताकतीचे चित्रकार. त्यांनी दोन चित्रे काढली. एकाने peace म्हणून सुंदर से देखणे असे निसर्गचित्र काढले. त्यात सगळेच निरामय. सुंदर सरोवर. सुंदर पक्षी. सुंदर फुले. असेच काही. आणि दुसर्याने डोंगराडोंगरामधून वाऱ्या खोऱ्यातून स्वतःला वाचवणारे पक्षी. कुठेतरी आडोसा घेऊन थांबलेले. हे वादळ संपले, हा घोंगावणारा आवाज संपला की  मग पुन्हा दऱ्याखोऱ्यातून फिरू, असा विचार करत. दोन्ही चित्रे सारखीच.  दोन्हींमध्ये peace, नीट बघायला गेलो तर. खरा peace कुठे असतो? मला वाटतं आपल्या अंतर्मनातच तो दडलेला असतो. कुठेतरी. कोणाबरोबर तरी. कशाबरोबर तरी. 

  आपल्या मनातही असंख्य विचार येत असतात एक वेळी. कधीकधी तर ते एखाद्या वादळी लाटेसारखे एकावर एक अक्षरशः  आदळत  असतात आणि शांतता नावाचा किनारा पटकन सापडत नाही. अथक प्रयत्न करून कधीकधी मेडिटेशन जमते. कधीतरी सजगत्या जमते. तर कधी मृगजळासारखं  ते आटोक्यातला वाटतच नाही. मग अचानक आपण जेंव्हा सोडून देतो, किंवा आवाज आणि तो noise ह्याकडे अलिप्तपाने बघायला शिकतो तेंव्हा कधीतरी युरेका क्षण येतो. 

आताशा सुद्धा मी बिल्डिंग च्या खाली असलेल्या हुंडाई शोरूम मध्ये प्रत्येक सेल झाल्यावर उच्च पट्टीत लावलेल्या आरत्यांच्या विरोधात कधीतरी शांतता मोहीम काढतेच. पण आता मी शेरलॉक होम्स नाही हे मला कळून चुकले आहे. :)