वेअर युअर ओन मास्क फर्स्ट

डीअर झिंदगी ही मुव्ही खूप जणांना आवडून गेली. शाहरुख, मला कधीकधी (च) आवडतो त्यातलीच ही एक. :-) पण हा लेख मूव्ही परीक्षणाचा नाही. एक गोष्ट मला नेहेमीच वाटत राहाते की आपण शरीराच्या कुरबुरींसाठी डॉक्टर कडे जातो तशाच मनाच्या साठी का नाही जात? माझा अटलांटा त असताना एक ऑफिस मेट होता जर्मन ओरिजीन असलेला. त्यावेळीही म्हणजे २००१ साली, तो कामाला आल्यावर गुड मॉर्निंग बरोबरच कधीकधी असेही म्हणायचा की मी आज माझ्या psychiatrist कडे जाऊन आलो. अपॉइंटमेंट होती वगैरे वगैरे. कशासाठी नक्की ते मी अर्थात कधी विचारले नाही आणि त्याची गरज ही वाटली नाही. असेल काहीतरी. पण तरीही मला त्यातल्या ओपेननेस चे आश्चर्य वाटले. जॉब व्यवस्थित टिकवून होता, कामात छान. आणि गम्मत म्हणजे कामाच्या ठिकाणी येऊन ही तो हे आरामात कसे सांगतो असे प्रश्न मला पडायचे. जॉब जाण्याची किंवा त्यावर काही निगेटिव्ह इम्पॅक्ट होईल अशी भीती नाही का वाटत त्याला? असो तर भीती नक्कीच नव्हती . आणि 'लोग क्या कहेंगे' ह्याच्या विचार तिथे एवढा अवाजवी केला जात नाही, जेवढा बॅक-होम - भारतात केला जातो किंवा भारतीयांमध्ये केला जातो. अर्थात खूप वर्षांनंतर आता भारतातही किंवा रादर जगाच्या पाठीवर वेगवेगळ्या ठिकाणी राहत असेल्या भारतीयांमध्ये ही, ह्या विषयी जागरूकता आलेली आहे. आणि मला वाटते की हा एक चांगला बदल आहे. 

आता ह्यात सुद्धा खूप वेगवेगळे मतप्रवाह आहेत अर्थात. एक थिअरी असे म्हणते की जो "पेशंट" म्हणून आला आहे त्याचे "सिम्प्टोम्स" विचारुन त्याचा रूटकॉज शोधा, अर्थात प्रश्न विचारून आणि मग त्यावरून ठरवा की काही "माईंड टूल्स" देऊन (जी मानसोपचारतज्ज्ञांनी अभ्यास करून ठरवलेली आहेत आणि प्रॉव्हन आहेत) "पेशंट" ला काही सेशन्स मध्ये नॉर्मलसी ला कसे आणता येईल ते. असे छोटे खानी रिपेअर काम करून मदत नाही झाली तर मग कधी कधी ते काही औषधे देऊन मग बरे करावे लागते. अर्थात त्यापलीकडे  मानसोपचार म्हणून मला फार माहित नाही. पण एकंदरीत प्लॅन ऑफ ऍक्शन असा असतो. पण ह्यात मग कित्येकदा किंवा खूपदा, "पेशंट" ची काही गोष्टींमधून बाहेर पडायची, स्वतःची तळमळ खूप महत्वाची ठरते, आणि शिवाय कुटुंबीय आणि मित्रपरिवार, जो ही एक कुटुंबच आहे, ह्यांचा आधारही खूप महत्वाचा ठरतो. पण तरीही अगदी सगळ्यात महत्वाचे ठरते ते म्हणजे "पेशंट", किंवा खरं तर "ती व्यक्ती" , आणि तिचा किंवा त्याचा ह्या सगळ्यातला सहभाग. कारण जो बदल व्हायला हवा आहे तो त्या व्यक्तीला सगळ्यात जास्त व्हायला हवा असायला हवा असतो. 

प्रत्येक मनाला तसं बघायला गेलो तर मानसोपचारतज्ञाच्या MRI मधून स्कॅन केले तर काहीतरी सुधारणा घडवून आणण्यासारखे सापडेलच. तसं म्हंटलं तर गरज सगळ्याच प्रकारच्या मदतीची असते आणि म्हंटलं तर कशाचीच नसते. असेही प्रश्न येयात की खरंच गरज आहे का, मनाच्या डॉक्टर किंवा काउन्सेलर कडे जायची? आणि आपले जवळचे मानले जाणारे सगळेच तसे म्हंटले तर एक चांगला काउन्सेलर होऊ शकतातच की. 

उत्तर वेगवेगळ्या कॉन्टेक्स्ट मध्ये वेगवेगळे असे शकते. आता कॉन्टेक्स्ट म्हणजे त्यात, कित्येक गोष्टी येतात, उदाहरणार्थ व्यक्तीचे वय, वैयक्तिक सवयी आणि मूळ स्वभाव किंवा त्याचा गाभा, नाते गोती ,त्यातल्या सकारात्मक नकारात्मक गोष्टी आणि त्यांची तीव्रता,  नोकरी अथवा कामाचे स्वरूप, त्तब्येत किंवा ओव्हरऑल हेल्थकंडिशन. हे सगळे मिळून एक कॉन्टेक्स्ट बनतो आणि मग त्यावरून ठरते की आपण आपले आपले प्रश्न आपणच सोडवू शकतोय का आपल्याला काही काळापुरती मनाच्या डॉक्टर ची गरज आहे.  मनाच्या साठी गोळ्या औषधे घेणे कदाचित कमीपणाचे वाटू शकते किंवा अथवा निरुपयोगी किंवा निरर्थक ही वाटू शकते. पण हे सगळे खूपच सब्जेक्टिव्ह आहे. आणि त्या त्या वेळी योग्य वाटेल ते करावे अशा मार्गावर मग ते जाते. आणि मनाच्या डॉक्टर लाही आपल्याबरोबर कामायचे थोडीच राहायचे असते? त्याचे काम म्हणजे एका "फॅसिलिटेटर" किंवा "एजन्ट" सारखे असते. मग अगदी साधी सुधी मनासाठीची टूल्स अथवा "हत्यारं" (हा जरा खतरनाक शब्द वाटतो पण टूल्स म्हणजेच हत्यारे नाही का? ) का वापरू नयेत असे मला मनापासून वाटते. पण मग त्यात वेळ, पैसे, कॉमिटमेन्ट सगळेच आले..शिवाय लगेच बदल हवा तो मिळायला हवा असेल तरीही ती  मग चुकीची अपॆक्षा ठरते. ह्या बरोबरच जे मनापासून चांगला बदल घडवण्यासाठी म्हणून ह्यात घुसतात त्यांना ह्या हत्यारांचा फायदाही नक्कीच होतो.

मग अजून एक मतप्रवाह ही आहे जो मला स्वतःला आवडतो, तो म्हणजे अगदी सगळेच 'सिम्प्टोम्स बेस्ड' करण्यापेक्षा (सिम्प्टोम्स  म्हणून लेबल लावण्यापेक्षा) तुम्हाला नक्की काय हवे आहे आणि ते तुम्ही कसे अमलात आणू शकता, ह्या पद्धतीने विचार करत आपणच आपले डॉक्टर व्हायचे. ह्यात मग अगदी फारच काही गंभीर प्रश्न नसतील तर मग आपल्याला हवं ते मिळवण्यासाठी आपण काय स्पेसिफिक पावले उचलली, काय प्रकारचे विचार ठेवले हे डोक्यात पक्के ठेवले किंवा परत परत बिंबविले तर मग कठीण वाटणाऱ्या गोष्टी सोप्या होऊ शकतात. शिवाय हे तर नक्कीच, जे विमानात बसताना आपल्याला नेहेमीच संगितले जाते, आणि जे आपण नेहेमीच दुर्लक्ष करत ऐकतो, ते म्हणजे "आपला मास्क सगळ्यात आधी वापरा "wear your own mask first before helping the co-passangers (better ). मग त्यासाठी सर्वतोपरी प्रयत्न आपण का करू नये? 

दिवाळी , आवराआवर आणि अदलाबदल

दिवाळी, आवराआवर आणि अदलाबदल! कुणाची? मनाची आणि घरातल्या वस्तूंची. आश्चर्य वाटले का? तसे थोडे पटकन लक्षात येणार नाही.

मनाचे आणि घरातल्या वस्तूंचे गणित. मी ह्या गणिताचे धडे माझ्या बाबांकडून शिकले.

आमचे घर अतिशय लहान होते आणि त्यामुळे स्पेस  मॅनेजमेन्ट चे आव्हान नेहेमीच समोर असे. त्यात कमीत कमी खर्चात ते करणे हेही दुसरे आव्हान.  वस्तू एवढ्या छोट्याश्या घरात त्याच त्याच दिसत राहत आणि मग त्यातून निर्माण होणारा तोचतोचपणा ही. ह्या प्रश्नाला उत्तर होते. ते म्हणजे घरातल्या वस्तूंची अदलाबदल उर्फ अफरातफर :-) कशी काय?

बदल म्हणून कधीतरी स्टूल दुसरीकडेच ठेऊन ठेवले. कधी पेन्टिंग ची जागा बदलली. कधी सोफ्याचा अँगल बदलला. कधी एखादी भिंत रंग देऊन घेतली. तर कधी घरातली म्युसिक सिस्टिम दुसऱ्या जागी ठेवली, मग तेच सूर दुसऱ्या जागेवरून म्हणून जरा नवे. तर कधी अदलाबदल , एखाद्या रंगीत शोपीस ची ब्लॅक अँड व्हाईट शोपीस बरोबर. कधी टीव्ही आणि सोफा ह्यांची अफरातफर तर कधी डिम लाईट ची शेड बदल. आणि अश्या असंख्य परमुटशन्स आणि कॉम्बिनेशन्स. अर्थात त्यातली सगळीच अस्थेटिकली छान दिसतील असे नाही . पण तरीही त्यातली प्रयत्नशीलता महत्वाची. की हे नवीन करून बघू कसे दिसतंय ते?

आता विचार केल्यावर लक्षात येते की हे एकदम भन्नाट उत्तर होते त्यावेळेच्या आव्हानांना. आणि बघायला गेलो तर आताही चपखल बसते. थोडा घरात बदल केला, वस्तू वेगळ्या ठिकाणी ठेवल्या , किंवा राऊंड रॉबिन मध्ये फिरवल्या तरी खूप छान बदल त्याच सिस्टिम मध्ये दिसू शकतात. अथात त्यामुळे आपल्याला ही रिफ्रेशेड वाटते.

ह्या वस्तूंच्या  आता मनाशी काय संबंध? तर आहे, खोलवर आहे. आपले मनही कधीकधी बंदिस्त असते. बदलांच्या शोधात असते, तोचतोच पणाला कंटाळलेले असते. आपल्याला माहीतही नसते की मनात किती धूळ साचली आहे किंवा मनालाही rearranegement  ची गरज आहे. किंवा कधी माहित असते पण आचरणात आणता येत नसते. मग काय करायचे? घरासारखेच वस्तूंची अदलाबदल आणि अफरातफर करायची का? तर हो. करायची.

करून बघायला काय जाते? बाबा म्हणायचे, स्वाती तुला कंटाळा खूप येतो बघ. ते गेल्यावर मात्र मी कंटाळ्याचेच विसर्जन केले.खैर, त्याही पेक्षा आपला मनाचा कंटाळा आपण कसा झटकून टाकू शकतो? काही विचारांची गाठोडी वरच्या वॉर्डरोबस च्या कप्यात अथवा माळ्यावर टाकून देऊ शकतो का? काही नवीन फुलांचे गुच्छ आणून आपल्या समोर दिसतील असे आणून ठेवू शकतो का? काही नवीन रातराण्यांची फुलं ओंजळीत धरू शकतो का? किंवा आपल्या मनात खोलवर दडलेली vision statements थोडी दिसतील अशी जवळ arrange करू शकतो का? किंवा काही खोलवर दडलेली दुःखे त्यांचे कप्पे ओपन करून वाऱ्यासारखी भिरकावून देऊ शकतो का? किंवा मनातल्या मनात एखाद्या नवीन ठिकाणी जाऊन येऊ शकतो का? थोडे विचार आणि त्यांचे groups वाकडे तिकडे, पुढे मागे करून आपणच आपल्या मनाच्या घराचे इंटिरिअर डेकोरेटर होऊ शकतो का?

गादी बुला रही है

झोप हा माझा अतिशय आवडता विषय आहे. त्याबरोबरच गादी सुद्धा . ह्या लेखाच्या कॉन्टेक्सट मधली गादी ही बेड नसून प्युअर गादी आहे. :-) एकदा माणूस गादीत गेला, की गेला , म्हणजे झोपाळू माणूस. मग त्याला आजूबाजूला ढोल ताशे, तोंडावर येणारे सूर्यकिरण , पक्ष्यांचे विविध आवाज, वगैरे वगैरे काहीच ऐकू येत नाहीत. एका मनाच्या अतिशय आनंदी स्टेट मध्ये गादीसारखी साधीसुधी गोष्ट आपल्याला नेऊन ठेवते.

गादीवर मनापासून प्रेम असले पाहिजे आपले, वर्षानुवर्ष आपल्याला जी गोष्ट एक छान झोप द्यायला मदत करते तिचे आपण ऋणी नक्कीच असायला हवे. आता झोप ही प्रत्येक व्यक्तीची 'प्रोप्राईटरी' असते. हक्काची. आणि ती  जगभरातल्या  वेगवेगळ्या रिसर्च प्रमाणे, प्रत्येकाची वेगवेगळी असते. काहींना अगदी थोडकीच, तासांची, मिनिटांची , पुरते, काहींना ९ ते १० तास कमीत कमी लागतात तर काहींना ४ तासही पुरतात.

ह्यात कमी झोप चालणारे माझ्यामते गादीच्या इतक्या प्रेमात नसावेत, तर जास्त झोप लागणारे नक्कीच जास्त प्रेमात असतात गादीच्या. मला कमी झोपून ही अगदी साडेपाच वाजता पहाटेही तरतरीत असणार्यांबद्दल अतिशय आदर वाटतो. मला मनापासून कधीकधी पहाटे उठून योगासने, प्राणायाम, धावणे, चालणे ह्यापैकी काही फिटनेस रि लेटेड गोष्टी कराव्याशाही वाटतात, पण मनातल्या मनात. मग मी पूर्वी स्वतःवर चिडून, तर आता अजिबात न चिडता मनातल्या धावपट्ट्या कव्हर करते. गादीत झोपूनही म्हणजेच आडवे पडूनही आपण मेडिटेशन उर्फ त्यात लागलेली झोप, किंवा शवासन किंवा डीप ब्रीदिंग करण्याच्या क्लुप्त्या मला सुचल्या आहेत आणि त्या मी इम्पलिमेन्ट ही केल्या आहेत. पक्ष्यांना, कबुतरांना मी एक पत्ररूपे मेसेज ही पाठवते, की "तुम गाओ हम सो जायें, कुछ सपनों में खोजायें, तुम गाओ हम सो जायें."

आता स्वप्नांचे बोलायचे झाले तर तीही नेमकी छान छान, अगदी उठायच्या वेळीच पडतात, मग ऑपशन असा राहतो की ती पूर्ण करायची का मग झपकन उठायचे? सुंदर सा कर्णकर्कशः अलार्म परत परत वाजत असतात्ना?
खरं तर पहिल्या अलार्म ला उठणे खूप महत्वाचे असते, एकदा मिस झाला की झाला. थांबला तो संपला. म्हणतात ,तसाच स्नूझला तो संपला.

जो खरा आणि ओरिजिनल झोपाळू असतो तो आपली झोप पूर्ण करायला कितीही माइल्स जाऊ शकतो. जपानी लोक इतके काम करतात कि ते गादी असो नसो, कुठेही झोप कव्हर करतात. आपल्या मुंबई ट्रेन तर झोप कव्हर करण्याचे एक मोठे साधन आहे. कार मधल्या सीट उर्फ गादी मध्ये ही झोप काढता येऊ शकते, अर्थात जर गाडी चालवत नसलात तर.

ही सगळी अलार्म, पहाट , सकाळ, पक्षी , झोप, गादी , पांघरूण ह्यांची झटपट, हे झोपाळू माणसांचे एवढे खोफनाक कॉम्बिनेशन आहे की बस. ज्याचे जळते शेवटी त्यालाच कळते. आणि झोपेचा वर्षानुवर्ष बॅकलॉग असलेली माणसं ह्या कर्म-फळ चक्रातून पळवाट काढताच राहातात. एक मन सांगत राहतं ही "रुक जा रात ठहर जा रे चंदा" (आता तर सूर्यही आला, तो काही चंद्रासारखा रोमँटिक नाही), आणि दुसरे मन, जे उद्योगशील आहे , ते म्हणत राहतं गादीला : "कोई कितना भी बहकावे, चले चलो" :-)

माइनस्वीपर्स

माइनस्वीपर्स हा माझा पहिला आवडलेला कॉम्पुटर गेम. कॉम्पुटर इंजिनीरिंग च्या दिवसांत हा गेम नुकताच आला असावा. फारसे गेमिंग मध्ये नसूनही तेंव्हा खूप धमाल यायची हा गेम खेळताना मला, समुद्रात पाठवल्या जाणाऱ्या माइनस्वीपर्स सारखेच  काहीतरी लपलेले बॉम्ब्स डिटेक्ट व्हायचे आणि ते जेवढे टाळता येतील आणि ते करत करत बोर्ड क्लिअर करता येईल टिकते जास्त पॉईंट्स मिळत जातात.

अर्थात खूप वर्षात हा गेम खेळणे मागे पडले, काळ काम आणि वेग ह्याची गणिते सोडवता सोडवता एक फेवरीट खेळ मागे पडला. आता अचानक का आठवला हा खेळ तर प्रत्यक्षातच अचानक लिफ्ट मध्ये नुकतेच "hidden mines " चा स्फोट झाला. कारण तसे वरवरचे आणि साधेच होते.

मी स्वराला घेऊन मी नेहेमीप्रमाणेच घाईघाईत लिफ्ट मधून चालले होते, शाळेत बससाठी सोडायला. उशीर. अचानक एक मैत्रीण भेटली, तशी खूप ओळख नाही पण तरीही मैत्रीण. काहीतरी लहान मुलांवरून संवाद सुरु झाला आणि ही मैत्रीण माता एकदम जबरदस्त भडकलीच. मीही घाबरून गेले. म्हंटले, काय झाले? म्हणाली काल रात्री मी मुलीवर  (हिची मुलगी सहावीत आहे) प्रचंड जोरात ओरडले आणि एकदम तिने विचारले आवाज ऐकू आला का? मी म्हंटले नाही. मग म्हणाली वर्क-लाईफ बॅलन्स खूप कठीण होतोय, मुलगी अभ्यासचं करत नाही आणि हे असेच चालत राहिले तर मी तिला सांगितले आहे कि वर्ष रिपीट करावे लागेल. एकदम आग पाखडत होती आणि आश्चर्य म्हणजे एक रात्र निघून सरूनही तिच्याकडच्या mines एकदम "activated " होत्या. राग, frustrations , तळमळ , काळ काम वेग ह्यांचे ना जमणारे गणित (ती डॉक्टर आहे) आणि एकंदरीतच बहुतेक बरेच काही, एखाद्या "tip of an iceberg" सारखेच. स्वरा नेहेमीप्रमाणेच थोडीशी टरकलेली , आता तिच्या मैत्रिणीचे काय होणार ह्या कल्पनाने आणि कदाचित तिचेही काय होणार ह्या कल्पनेनेही .

हे सर्व minesweeping लिफ्ट मधल्या ३ मिनटात. मला जे काही सुचले त्याप्रमाणे मी तिला थोडेसे शांत केले. पण तरीही तिला अख्खा "बोर्ड क्लिअर" करायला वेळ  लागेल अशी चिन्ह दिसली. मी स्वराकडे बघून हसले, तीही मस्त हसली, मलाही माझे treasure सापडले आणि आम्ही मात्र दिवस एक आनंदी नोट वर चालू केला.

खैर, स्ट्रेस ला एक अनन्यसाधारण महत्त्व दिले जात आहे कधीकधी. कधीतरी असे स्फोटक बनणे कदाचित चालेल ही. बऱ्याचदा ते जस्टिफाईड . पण तरीही सतत अशा स्फोटक किंवा माईनस्वीपर्स मध्ये राहणे आणि मार्ग क्लिअर करणे नक्कीच छान नाही.

एक  छान साधे आनंददायी आयुष्य अपेक्षित आहे. ह्यात थोड्याफार mines , पण जास्तीत जास्त threasures असतील. गेम क्षणाक्षणाला स्फोटक नसेल, तर बुद्धिबळासारखा आपल्या बुद्धीची जास्तीत जास्त कुवत आजमावून पाहणारा असेल, आपल्याच betterment साठी , किंवा एखाद्या कॅरम बोर्ड सारखा असेल, सोंगटी घेता आली तरी छान, नाही गेली तरी स्फोट तरी होऊ देत नाही आपण तिथे. किंवा river - rafting सारखा असेल ज्यात आखा गेम निसर्ग च्या अफाट सामर्थ्याकडे झुकून त्याप्रमाणे पुढे सरत जाणारा असेल. आपला गेम आपण ठरवायचा.

व्यक्ती आणि वल्ली आणि सवयी

कधीपासून व्यक्ती आणि वल्ली आणि त्यांच्या (त्रस्त करणाऱ्या) सवयी ह्यांबद्दल लिहायचे होते. विषय तसा नाजूकच. प्रत्येकाला आपल्या (इतरांना त्रस्त करणाऱ्या) सवयीनबद्दल नेहेमीच त्या बरोबरच आहेत असे वाटत  असते. पण त्याच  दुसऱ्या व्यक्तीला पराकोटीचे त्रस्त करू शकतात हेही तेवढेच शाश्वत सत्य आहे. आणि अशा प्रत्येक गलिच्छ सवयीला एका जास्त अक्सेप्टेबल लेव्हल मध्ये परावर्तित करणेही तेवढेच शक्य असते. अर्थात तेही मनात आणले तर.

आता मचामचा आवाज करत खाण्याचेच बघा ना. कित्येक जण अशक्य कोटींचे आवाज करत खातात आणि त्यांचा नक्कीच इंटरफरन्स आजूबाजूच्यांना होऊ शकतो.  हाच आवाज एका ठराविक पद्धतीने खाऊन कमी करता येतो पण मांजराच्या गळ्यात घंटा बांधणार कोण? तेच तोंडातला घास इतरांना दिसणे अथवा दाखवणे ह्या सवयीचे. का असा करताय लोकं? एकतर त्यांना माहीतच नसते की ही सवय चांगली नाही, किंवा त्यांना ते मान्य करून कॉन्व्हर्ट व्हायचे नसते. तुम्ही कोण आलात आम्हाला सांगणारे? मग हे ऐसेची चालायचे!

अजून एक खास निदर्शनात आणून देण्यासारखी सवय म्हणजे ढेकर. मी लहान असल्यापासून ढेकर आली का आला ह्या वादातीत विषयावर विविध चर्चा ऐकल्या आहेत (ज्या मला निरर्थक वाटल्या :-), तेंव्हाही आणि आताही ). ढेकर चे लिंग ओळखण्यापेक्षाही व्यापक प्रश्न ह्या जगात आहेत ते म्हणजे ढेकर देताना आवाज करू नये किंवा आलाच आवाज तर तो दाबून टाकणे आणि तसेही न करता आले तर सॉरी तरी म्हणणे हे एक ट्रान्सफॉरमेशन प्रोजेक्ट आहे. अर्थात तेही जर मनात आणले तरच.  तुम्ही कोण आलात आम्हाला सांगणारे? मग हे ऐसेची चालायचे! अशाच प्रकारच्या "दुसऱ्या प्रकारच्या" पादा-वाजाचेही तेच. पण मुळात सेल्फ-अडमिटन्स अशा वेळी कमी पडतो. ह्याच "फिबोनाची सिरीज (गणितातली एक नंबर सिरीज)" मध्ये मग तोंडावर खोकणे, शिंकणे, घसा जोरजोरात खाखरणे, चप्पल फरफटवत चालणे, मेटल च्या खुर्च्या खराखरा ओढणे, इत्यादी  नंबर्स ही येतात. ह्यात नैसार्गिग आणि अपरिहार्य गोष्टी सोडल्या तरी देखील इतरांना त्रास होऊ नये एवढी खबरदारी अपेक्षित असते. उदाहरणार्थ खोकणे नैसर्गिक पण स्वतःच्या तोंडावर हात न ठेऊन खोकणे हा एक परमार्थ. 

अजूनही एक सवय खास लक्षात आणून देण्यासारखी ती म्हणजे उदबत्त्या आणि अत्तरे. दोन्हींचे उद्दिष्ट चांगलेच. पण भस्काभर उदबत्त्या लावून अख्खी  खोली व्यापून टाकून एक आगळाच आनंद मिळत असावा, पण त्याचे दुष्परिणाम त्या फवाऱ्याच्या दुसऱ्या एन्ड ला असलेल्या "ऑडीएन्स " ला भोगावे लागतात. आता मग एकतर प्रोऍक्टिव्हली सांगणे, सहन करणे किंवा घमघमाट आणि धूर ह्यातून बाजूला निघून जाणे हेच उपाय शिल्लक राहतात. 

तर अशी ही फिबोनाची सिरीज चालूच राहते आणि माणसाची फरफट ही. गम्मत म्हणजे कोणीच व्यक्ती परफेक्ट नसते; आणि अशा असंख्य व्यक्ती आणि वल्ली ना आपण आपल्या वैयक्तिक आणि व्यावसायिक आयुष्यात मध्ये भेटत असतो. इतरांना आपला त्रास होऊ नये अशी थोडीतरी भावना प्रत्येकानेच ठेवली तर सगण्यांसाठीच transformation आणि continuous improvement  चालू राहू शकते. नाहीतर, तुम्ही कोण आलात आम्हाला सांगणारे? मग हे ऐसेची चालायाचे! 

काला चष्मा आणि जागतिक म्युसिक डे

गेले कित्येक दिवस स्वरा काला चष्मा नावाचे गाणे मनोभावे म्हणत आहे.  हे गाणे जेंव्हा पहिल्यांदा ऐकले तेंव्हा मी खरोखरच प्रभावित झाले,  त्यातले काव्य, त्यातले पुन्हा पुन्हा काळा काळा चष्मा म्हणणे आणि सगळ्यात मुख्य म्हणजे म्युसिक. सगळेच रम्य. त्यात स्वरा कडे काला चष्मा आहे सुद्धा, मी अजूनच घाबरून मी स्वतःच्या चष्म्याचा रंग बघितला, नशीब तो निळा होता/आहे :-). अर्थात हे सगळं चालू असताना मी मनावर घेतला की कितीही  कठीण गेले तरी काला चष्मा चे गाणे (चित्रांकन) बघायचेच आणि त्यामागचा lyrics आणि भाव समजून घ्यायचा.

एकदम जोरदार ठेक्यातलेच गाणे अर्थात. अरे पण त्यात  कतरिना ने घातलेला चष्मा हा चष्मा नव्हताच , तो तर गॉगल होता. त्यात गाण्यातल्या सर्वांनीच आपापला काळा चष्मा उर्फ गॉगल घातलेला. मला हे गाणे अजूनच deep आणि meaningful वाटायला लागले. lyrics चा नीट अभ्यास केल्यावर कळले की मुख्य संदेश ह्या गाण्यातला काला चष्मा नसून गोरे मुखडे पे जचता है हा आहे. आता जचणारच. काळा गॉगल घातल्यावर थोडाफार स्मार्टनेस एन्हान्स होतोच (असलाच तर). मी कतरीना बद्दल नाही बोलत आहे, तर ह्या गाण्याच्या अनोख्या lyrics बद्दल :-)

असो , तर हे आणि अशा अनेक गाणी आजकालच्या (आणिआधीच्याही ) मुसिक इंडस्ट्री मध्ये तरुन आहेत. शेल्फ -लाईफ एकदम थोडे, पंजाबी ठेका आणि lyrics मावतील ते. entertainment इंडस्ट्री असल्याने जे चालते आणि जे लोकांना तेवढ्यापुरते आवडते, dance साठी एकदम फिट  आणि थरारक वाटते, ते नक्कीच ऐकले जाते.

ह्यात right /wrong असे काही नाही. सगळे सूर आपण सूर म्हणून बघायला लागतो तेंव्हा ते सूरच असतात.

पण तरीही एक ठोका चुकतो तो क्लासिक पियानो च्या सुरांनी, एक ठोका चुकतो तो अजूनही अव्वल संगीत आणि lyrics असलेल्या 'आओगे जाब तूम सारख्या गाण्यांनी किंवा माइल्स ऑफ स्काय सारख्या माझ्या ऑल टाइम favourite असलेल्या 'सेल्टिक ' मुसिक ने.

नुकताच जागतिक मुसिक डे झाला. त्यानिमित्ताने एक मात्र नक्की कि आपल्या लाईफ मध्ये मुसिक चे अनन्यसाधारण  स्थान होते, आहे आणि असेल. आबालवृद्धाना खिळवून ठेवण्याचे सामर्थ्य त्यात आहे. Heal करण्याची अचाट शक्ती मुसिक मध्ये आहे. पियानो, कीबोर्ड त्यातून येणारे सूर ह्यांच्याशी माझे स्वतःचे असे एक अतूट नाते आहे.  लहानपणापासून ऐकलेल्या प्रत्येक गाण्याबरोबर एक रेशीमगाठ आहे. आणि म्हणूनच असे नाते जोपासलेल्या प्रत्येकालाच world music day बद्दल शभेच्छा.

SATC, Veer de and alike

नुकतेच SATC उर्फ सेक्स अँड द सिटी ह्या प्रख्यात सिरीयल ला वीस वर्षे पूर्ण झाल्यानिमित्त खूप काही वाचायला मिळाले. अर्थात मला आवडले. ही सिरीयल , त्यानंतर आलेल्या त्यावरच्या मूव्हिस एकदम धमाल होत्या आणि त्यातल्या कॅरी आणि गॅंग मधल्या सगळ्याच जणी आपापल्या जागी एकदम युनिक होत्या. ह्या सिरिअल्स वर्षानुवर्ष बघणारे ह्या चौघी आणि त्याच्या लाईफ मधले असणाऱ्या व्यक्ती यांच्यात कळत नकळत गुंतत गेले. कुठेतरी स्वतः ला शोधत तर कुठेतरी स्वतःच्या प्रश्नाची उत्तरे शोधत. आणि ह्यात फक्त फिमल प्रेक्षक च नव्हता पण मेल फिमेल दोन्ही; आणि वेगवेगळ्या वयाच्या प्रेक्षकांना SATC आवडत गेली. शिवाय ही सिरीयल /मुव्ही मुळात पुस्तकावर आधारलेली होती. आणि त्यात असेही ऐकले आहे मी की ह्यातल्या चारही व्यक्तिरेखा खरा तर एकाच व्यक्तीचे वेगळेवेगळे पैलू आहेत. आज कॅरी आणि गॅंग चाळीशीत आहेत, आणि त्याचे प्रेक्षकही वीस साल बाद आहेत :-)

तर अचानक मला SATC , कॅरी अँड गॅंग बद्दल लिहायचे कसे काय सुचले? तर  नुकतीच बघितलेली  मुव्ही - वीर दे वेडींग! मुव्ही बघताना कित्येक ठिकाणी SATC चा भास झाला. Anil Kapur must be one of those  SATC inspired ones. आवडली का ही मूवी मला ? एस अँड नो . रेलेशन्स, मैत्री , व्यक्ती स्वातंत्र्य, समाज , सेक्स , रीती रिवाज , फॅमिली , फेमिनाईन , फेमिनीसम अशा बऱ्याच गोष्टींवर (at least in Indian context ) एक प्रामाणिक आणि खुले आम सवाल जवाब वेगवेगळ्या सीन मधून दिसत राहतात. एक बेदरकार दृष्टिकोन. बरेचसे चित्रीकरण दिल्लीतल्या बिझ  circal मधले असल्यामुळे त्या अनुषंगाने आलेल्या सामाजिक "slice" पण बघायला मिळतो.

पुन्हा SATC  कडे वळलो तर आठवत जातात त्या चार मैत्रिणी , कॅरी , समान्था , शार्लोट , मिरांडा . कॅरी संवेदनाक्षम, लेखिका, फॅशनिस्ट , रेलेशन्स च्या बाबतीत कन्फयुज्ड , आणि anxious. मिरांडा करिअर ओरिएंटेड,  नियमावलीप्रमाणे चालणारी, स्वतःची "बिनधास्त" बाजू बोलायला चालायला घाबरणारी , अर्थात ती  बाजूही हवी ही असणारी, फॅमिली रेलेशन्स आणि पालकत्व अशा बाबतीत किती करावे किती नाही ह्यात गडबडलेली. समान्था अर्थातच सेक्स आणि त्याबाबतीतले स्वातंत्र्य मनापासून आणि कोणत्याही  प्रकारे अपराधी न वाटून घेता जगणारी. सुख म्हणजे फन आणि त्यापलीकडे फॅमिली मुले विचारीपणा वगैरे हद्दीबाहेर ठेवणारी. स्पष्टवक्ती. शार्लोट म्हणजे गुणी मुलगी, सगळेच परफेक्ट हवे नवरा फॅमिली लूक्स गुडी गुडी पण हे सगळं करता करता स्वतः कशी आहे आणि तिला नक्की काय हवे आहे ते थोडेफार विसरलेली, नंतर कधीतरी गवसलेली.

अर्थात ही खूपच कमी शब्दात ह्या सगळ्या व्यक्तिरेखांची  मला मांडता आलेली ओळख आहे. ह्या चारही अमेरिकन मैत्रिणी मला आपापल्या जागी भन्नाट आवडल्या, ह्याचे कारण म्हणजे त्यांची मैत्री. एकमेकींना दिलेला सपोर्ट. आणि सगळ्यात मुख्य म्हणजे त्यांचा एकमेकांमधला , त्यांच्या   व्यक्तीगत  रिलेशनशिप्स मधला. वेगवेगळ्या ठिकाणी, वेगवेळ्या परिस्थितीत आणि वेगवेगळ्या वेळी.

आता वीर दे अँड व्हॉट इस टेक वे? :-) वीर दे इंडियन लेन्स मधून बघितला तर नक्कीच एक चांगला प्रयत्न ज्यात फिमेल्स आपल्या भावविश्वाशी प्रामाणिक आहेत किंवा बनतात, सेक्स विषयक गरजांबद्दल जास्त मोकणेपणाने बोलतात, वागतात, परफेक्ट बनायचा ध्यास न ठेवता आपापल्या इम्परफेक्शन्स ना सामोरे जातात, जशा आहोत तशा. वीर दे मधला स्वरा भास्कर चा एक सीन बराच वादातीत झाला. त्यात  मला  एवढा issue करण्यासारखे मला काहीच वाटले नाही. शिखा तन्सानिया  सगळ्यातछान काम, एकदम as-is ऍक्टिंग . वीर उर्फ करीना (भारतीय कॅरी) सोडून बाकी सगळ्या काही SATC शी खूप मिळत्या जुळत्या नाहीत. तरीदेखील कॅरी अँड गॅंग कुठेतरी दिसत राहते, SATC वाले गॅंग ला अबू धाबी ला पाठवतात तर वीर दे फुकेत ला.  वीर दे मध्ये फकफकाट आणि फाऊल भाषा सर्रास वापरली आहे. आणि अगदी मारून मुटकून बेफिकीरपणा आणि "फॉरवर्ड नेस" दाखवण्याचा असफल प्रयत्न वाटतो.

ह्या सगळ्या संदर्भात आणि सेक्स अँड सेक्सयुआलिटी बद्दल चे फ्री टॉक ऐकताना, एक अजून गोष्ट  नोटीस करण्यासारखी म्हणजे tabu vs reaility check. मध्यंतरी एक पुस्तक वाचले, इट्स नॉर्मल. डॉक्टर वत्सा नावाच्या प्रख्यात  सेक्सपर्ट ज्यांचा  मुंबई मिरर मधला कॉलम जन सामान्यात पोचला. माझी एक मैत्रिण त्या पुस्तकाच्या त्या पुस्तकाच्या मेकिंग मध्ये होती. हे पुस्तक आबाल वृद्धांना reality check मध्ये नक्कीच मदत करेल :-) शिवाय खूप काही हसण्याचे मोमेंटस.

एकंदरीत SATC , वीर दे अशा प्रकारच्या टॉपिकस मध्ये हसायला आणि हसवायला ही खूप स्कोप असतो, कारण ह्यातली coversations, काही विसंगतीतून आलेले तर काही प्रासंगिक विनोद.

ह्या पोस्ट मध्ये आतापर्यंत जरी सगळ्या फिमेल व्यक्तिरेखांबद्दल च बोलले गेले असले तरीही हे ही खरे आहे की कॅरी अँड गॅंग चे समांतर मेल कॉउंटरपार्टस ही असावेत! आणि प्रत्येकामध्ये दडलेले काही अंशी सारखे तर काही अंशी वेगळेच ..

एक्सट्रा आणि ट्रिपल एक्सट्रा

नुकतीच एक स्वरा च्या आधीच्या शाळेत शिकवणारी टीचर भेटली. नेहेमीचेच हाय हॅलो झाले. मग म्हणाली स्वरा ला तुम्ही स्पोर्ट्स ला नाही का घातले. मी विचारला कुठचा स्पोर्टस , शाळेत तर कंपलसरी आहेच स्पोर्ट्स फिटनेस ऍक्टिव्हिटी , एक नाही तर तीन आहेत. मग म्हणाली ते तर आहेच, पण अजून एक्सट्रा खेळ. मी मनातल्या मनात म्हंटलं इथे आहे तेच होत नाहीये, मुळात मनुष्यबळ कमीच:-) शिवाय एक्सट्रा मुळात लागणारच आहे कशाला? असो, मी विचारला की कुठे नेतेस तुझ्या मुलाला? मग तिने इथे काही किलोमीटर अंतरावरच्या एका स्पोर्ट्स अकॅडेमि चे नाव सांगितले. मी म्हंटलं मस्तच. स्वरा लाही मी न्यायचे तिथे पूर्वी. मग म्हणाली एखादे अजून एक राखीव स्पोर्ट्स हवेच तिला, शाळेतल्या शिवाय. म्हंटलं हे सगळं शाळेतून दमून भागून मुलं आल्यावर? ते पण दोन दोन तीन तीन स्पोर्ट्स आक्टिविटी आधीच पार पडून आल्यावर? मग म्हंटलं गुड ऑन यू . :-)

पण हिच्या एक्सट्रा आक्टिविटी काही संपेनात. शाळा सोडून एकदन्तरित बरेच काही करते ही. मग म्हणाली जर तुला अभ्यासासाठी ट्युशन लावायची असेल तर अतिशय खात्रीलायक private शिक्षिका आहे तिच्या ओळखीची. माझा पुन्हा प्रश्न, एवढ्या लहान पोरांचा काय तो अभ्यास आणि त्याला ट्युशन? अर्थात लागत असेल गरज. मी नाही म्हणत नाही. पण ह्या सगळ्याचा अतिरेक वाटतोय मला, अजून थोडा एक्सट्रा, अजून तिकडून डबल एक्सट्रा , मग अजून कुठून तरी ट्रिपल समाधी आणि मग हे सर्व सोपस्कार पार पडले, की मग एक्सट्रा चॉकोलेट किंवा चीझ . मग स्पोर्ट्स मध्ये मिळवलेला फिटनेस आणि कमावलेली तब्येत पुन्हा घटवणे आणि पुन्हा तेच वर्तुळ.

हां आणि अजून एक जाताजाता, ती म्हणाली, बरा का स्वरा, फक्त ए प्लस च मिळवायचा हा का शाळेत. :-)  मग च मी  घरी party ला बोलावेन . म्हणजे थोडक्यात  सगळीच आय पी एल, भेळ  आणि खिचडी. And then of course this conditional friendship, हा हा . 

मी असे अजीबात म्हणत नाहीये की एक्सट्रा गोष्टी करू नयेत.  Excellence is my persuit too.  पण असा सगळंच ट्रिपल X एक्सट्रा एक्सट्रा करता करता आपण साधासुधा ल सा वि पण काढायला विसरलो तर मुश्किल आहे. काळ काम वेग ह्याचे गणित साधेच आहे तसे. त्यात प्रत्येकाकडे असलेले मनुष्यबळ. ह्यांची सांगड घातली तर कदाचित आपल्याला गणितं अजून थोडी चांगली सोडवता येतील. नाही का?